Βρίσκεστε εδώ:Αρχική>>Απόψεις>>Ο ήρωας, το τόξο και η άλλη τρόικα

banner roots

Ο ήρωας, το τόξο και η άλλη τρόικα
02.02.2015 | 18:21

Ο ήρωας, το τόξο και η άλλη τρόικα

Συντάκτρια:  Βιργινία Καρβέλλη
Κατηγορία: Απόψεις

Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος | Τα Νέα

Όσο το σκέφτομαι τόσο αγανακτώ που οι ελληνόπαιδες δεν μυούνται στην τραγωδία «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή, που αποτελεί έξοχο δείγμα παιδαγωγικής διαλεκτικής.

Δεν μπόρεσα ποτέ να αντιληφθώ για ποιον λόγο οι κάθε φυράματος, εδώ και δύο περίπου αιώνες, εκπαιδευτικοί «οραματιστές» και μεταρρυθμιστές δεν συμπεριέλαβαν τη διδασκαλία του «Φιλοκτήτη» του Σοφοκλή στη σχολική πράξη. Μπορώ να κατανοήσω την εμμονή στη διδασκαλία της «Αντιγόνης», η οποία, από την εποχή που η ερβαρτιανή εκπαιδευτική φιλοσοφία κατέφυγε στην ερμηνεία της «Φιλοσοφίας της Ιστορίας» του Εγελου, στηρίχθηκε στη σύγκρουση καθηκόντων στο έργο του Σοφοκλή. Γιατί πράγματι ο Εγελος στο τελευταίο πριν από τον θάνατό του μάθημα στη Λειψία όρισε πως στην «Αντιγόνη» συγκρούονται δύο Δίκαια και όχι, όπως οι αφελείς νομίζουν, ένα Αδικο και ένα Δίκαιο.
 
Θυμάμαι πως πριν από χρόνια, στα αλήστου μνήμης εκείνα έξοχα συμπόσια για το αρχαίο δράμα στους Δελφούς, που τα κατάργησε η κρίση, ο μεγάλος σύγχρονος διανοούμενος Τζορτζ Στάινερ, που τότε ακόμη συγκροτούσε το μνημειώδες έργο του «Αντιγόνες» (κυκλοφορεί ελληνικά από τις εκδόσεις Καλέντη) διαβάζοντας στους συνέδρους ένα κεφάλαιό του υποστήριζε με σοβαρότητα, κύρος και ιστορική εμπειρία, πως η Ευρώπη της λογικής, του κράτους δικαίου, των συνταγματικών επιταγών αλλά και των αγώνων για τα ατομικά και τα πολιτικά δικαιώματα συμφωνούν και κατανοούν και συνυπογράφουν τις απόψεις του Κρέοντος! Οταν ο μακαρίτης Τάσος Λιγνάδης και η αφεντιά μου, στη συζήτηση που ακολούθησε, τον πληροφορούσαμε πως στην Ελλάδα βαφτίζουμε «χριστιανικά» τα παιδιά μας Αντιγόνες και έχουμε μια ηρωίδα της Αντίστασης Ηλέκτρα και μια Αντιγόνη, τότε μας θύμισε την εγελική θέση για τη σύγκρουση των δύο δικαίων.
 
Ετσι, επανερχόμενος, δικαιολογώ τη διδασκαλία της «Αντιγόνης» στην εκπαίδευση, αλλά όταν ως εκπαιδευτικός επιφορτίστηκα να διδάξω και την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και την «Ελένη» του Ευριπίδη αλλά και κουτσουρεμένο (είχε «λογοκριθεί» και αφαιρεθεί το επεισόδιο της Ιούς, μιας παρθένας που την κυνηγούσε ο Δίας για να κοιμηθεί μαζί της στα λιβάδια και η Ηρα, η ζηλιάρα, έστελνε τον οίστρο, την αλογόμυγα να την κεντρίζει!) τον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου, έμεινα με την απορία τι τάχα εμπόδιζε τους μεταρρυθμιστές, όποιου καιρού, να εισαγάγουν προς διδασκαλία  το πλέον παιδαγωγικό κείμενο, σχεδόν, θα έλεγα, παιδαγωγικό παράδειγμα-μανιφέστο του «Φιλοκτήτη».
 
Ο Φιλοκτήτης ήταν ένας επαγγελματίας κυνηγός στα όρη της Φθιώτιδας, στην Οίτη. Μια μέρα καθώς είχε βγει για κυνήγι έπεσε τυχαία πάνω στον Ηρακλή που σπάραζε από φρικτούς πόνους λόγω της ζήλειας της γυναίκας του και εκλιπαρούσε τον γιο του ανεβασμένος πάνω σ' ένα σωρό ξύλα και φρύγανα να βάλει φωτιά και να τον λυτρώσει από το μαρτύριο. 

Ο γιος του τον λυπάται και αρνείται. Ο ήρωας παρακαλεί τον περαστικό Φιλοκτήτη να βάλει τη φωτιά και θα του δώριζε το αλάθευτο τόξο του. 
Ο Φιλοκτήτης λυτρώνει τον πάσχοντα ήρωα και κερδίζει το έπαθλο. Ανάθεμα την ώρα!
 
Οταν ξεκινάει η εκστρατεία εναντίον της Τροίας ο Φιλοκτήτης μετέχει, αλλά σε μια στάση του πλοίου στην έρημο νήσο Λήμνο για προμήθεια νερού, ο μανιώδης κυνηγός επωφελείται από το πλούσιο κυνήγι και χωρίς να το αντιληφθεί παραβιάζει ιερό χώρο της κυνηγέτιδας Αρτέμιδος. Η θεά στέλνει ένα φίδι, τον δαγκώνει στη φτέρνα, αιμορραγεί, παθαίνει γάγγραινα, η πληγή του δημιουργεί συρίγγιο που έχει μια αφόρητη αποφορά. Οι σύντροφοι τον εγκαταλείπουν για δέκα χρόνια στο έρημο νησί, τον πρώτο Ροβινσώνα της Ιστορίας. Ελα όμως που το τόξο του Ηρακλή εκτός από το μόνο όπλο που εξασφάλιζε στον ανάπηρο εξόριστο τροφή, ήταν από τους θεούς και τους χρησμούς προορισμένα, μόνο αυτά, να καταλάβουν την Τροία!
 
Ετσι στέλνεται στη Λήμνο μια αντιπροσωπεία. Οδυσσέας και Νεοπτόλεμος. Ο Οδυσσέας, παλιός εχθρός του Φιλοκτήτη (αυτός είχε εισηγηθεί να εγκαταλειφθεί στο ερημονήσι), έρχεται για να οργανώσει, κρυπτόμενος και πάντα εκ παραδόσεως δόλιος αλλά και διπλωμάτης ορθολογιστής, την απόκτηση του όπλου του Ηρακλή. Προπέτασμα και δόλωμα ο νεαρός Νεοπτόλεμος, γιος του νεκρού ήδη Αχιλλέα, φίλτατου συμπολεμιστή και συμπατριώτη του Φιλοκτήτη.
 
Ιδού λοιπόν (πώς να το αποφύγω, Θεέ μου!) η πρώτη τρόικα. Ο πληγωμένος και θυμωμένος εγκαταλειμμένος στην εξορία Φιλοκτήτης, ιδιοκτήτης και έξοχος χειριστής του αλάθευτου όπλου του Ηρακλή, ο διπλωμάτης και εκπρόσωπος των συμφερόντων ενός ταλαιπωρημένου δέκα χρόνια στρατού που επιθυμεί πλέον με νοσταλγία την πατρίδα, και ένα ευαίσθητο, φιλάνθρωπο και πονετικό παιδί, ένας αισθηματίας έφηβος που αρνείται να χρησιμοποιηθεί ως δόλωμα για να αποσπαστούν με απάτη τα όπλα του εξόριστου αδικημένου, που είναι όμως απαραίτητα για να σωθεί ένας ολόκληρος αποδεκατισμένος και αδιέξοδος στρατός.
 
Οσο το σκέφτομαι τόσο αγανακτώ που οι ελληνόπαιδες δεν μυούνται σ' αυτό το έξοχο δείγμα παιδαγωγικής διαλεκτικής. Αλλά και πάλι αντιλαμβάνομαι γιατί το συντηρητικό κατεστημένο που σχεδιάζει τα εκπαιδευτικά προγράμματα ενώ γνωρίζει (υπάρχει εξαίσιο δοκίμιο για την παιδαγωγική σημασία του «Φιλοκτήτη» του μακαρίτη καθηγητή στο Αθήνησι Κωνσταντίνου Βουρβέρη) πόσο σημαντική θα ήταν η ενασχόληση, ανάλυση και σε βάθος κατανόηση του σοφόκλειου κύκνειου κειμένου, το φοβούνται γιατί η ευαίσθητη αντίδραση του νεαρού Νεοπτόλεμου να συνεργήσει στην απάτη και να αποσπαστούν παρά τη θέληση του ήρωα τα σωτήρια όπλα του, θα δημιουργούσε πρότυπα αντίδρασης στους μαθητές στην καθηκοντολογία, στους κανόνες συνετής και πατριωτικής συμπεριφοράς και άρνησης στην ανάληψη υπηρεσιών που χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα για να κατακτηθούν, έστω δίκαιοι, σκοποί. Ενας νέος σπάνια όντως μπορεί να συμβιβαστεί με το δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
 
Ενας έφηβος συμπονεί έναν κυνηγημένο, αδικημένο, ανάπηρο, απελπισμένο και δίκαια θυμωμένο άνθρωπο. Ποιος έφηβος θα μπορούσε ποτέ να δεχθεί να κλέψει ή να «αλλοτριώσει» ένα αναπηρικό καροτσάκι από έναν ανήμπορο ανάπηρο για να το δώσει σε έναν άλλο που πιθανόν θέλει να το χρησιμοποιήσει σε μια θεατρική παράσταση. Από την άλλη, δεν είναι αντικείμενο γόνιμης συζήτησης μ' έναν έφηβο το δικαίωμα των πολλών να λύσουν θεμελιώδη προβλήματα βίου, αν εξασφαλίσουν τα αναγκαία μέσα που διαθέτουν κάποιοι και που βρέθηκαν τυχαία στην κατοχή τους.
Αλλά και πάλι υπάρχουν όρια στο πείσμα ενός αδικημένου, όταν δύναται να διαθέσει τα αναγκαία για να σωθούν κάποιοι έστω κι αν κάποτε υπήρξαν εκείνοι που τον αδίκησαν.
 
Σκέφτομαι συχνά μήπως πίσω από την τραγική τρόικα του «Φιλοκτήτη» κρύβεται ό,τι αργότερα θα εκμεταλλευθεί ο Πλάτων στην απεικόνιση του τρισυπόστατου της ψυχής. Είναι μια ιδέα που δεν την έχω ποτέ συναντήσει στις μελέτες του. Μήπως δηλαδή ο Σοφοκλής ψυχανεμίστηκε πριν από τον φιλόσοφο πως υπάρχουν στη ζωή τρεις υποστατικές οντότητες που αναλογούν στην τριμερή ψυχή που απεικονίζεται στο γνωστό συμβολικό άρμα του Πλάτωνος. Ηνίοχος - Λογική - Θυμοειδές άλογο συναίσθημα, πειθήνιο άλογο - Βούληση, ήτοι Οδυσσεύς - Φιλοκτήτης - Νεοπτόλεμος.
 
Ακολουθήστε το limnosfm100.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
Μοιραστείτε το